Apteka powinna być miejscem, gdzie każda mama uzyska fachową poradę na temat prawidłowego żywienia swojego dziecka. 

Autor: Mgr farm. Paulina Oszajca
konsultacja: Prof. Teresa Jackowska

Nie ulega wątpliwości, że karmienie piersią jest optymalnym sposobem żywienia dzieci w pierwszym okresie życia – zapewnia właściwą podaż składników odżywczych i warunkuje prawidłowy rozwój – także poprzez więź z matką. Karmienie naturalne przynosi korzyści nie tylko dziecku, ale i matce, gdyż przyspiesza obkurczanie macicy po porodzie, pozwala na powrót do wagi sprzed ciąży, a nawet zmniejsza ryzyko niektórych chorób w okresie pomenopauzalnym.

Przeciwwskazania do karmienia naturalnego

Przeciwwskazania do karmienia piersią można podzielić na względne lub bezwzględne, występujące ze strony matki lub ze strony dziecka. Bezwzględnym przeciwwskazaniem ze strony dziecka jest galaktozemia (brak galaktozo-1-fosforo-urydylotransferazy metabolizującej laktozę), względnymi fenyloketonuria (brak aktywności hydroksylazy fenyloalaninowej powodujący gromadzenie się fenyloalaniny), rozszczepienie wargi i podniebienia. Przy galaktozemii podaje się preparaty mlekozastępcze niezawierające laktozy (np. Nutramigen  Bebilon sojowy, Isomil, Prosobee), w przypadku fenyloketonurii mieszanki bez tego aminokwasu (np. Milupa PKU, XP Analog LCP, Phenyl-Free). Minimalna ilość fenyloalaniny jest niezbędna do prawidłowego rozwoju, dlatego dziecko może być częściowo karmione piersią. Bezwzględnymi przeciwwskazaniami ze strony matki jest natomiast ciężka choroba psychiczna, niewydolność krążenia IV stopnia oraz narkomania, względnymi lub czasowymi nieleczona gruźlica, zakażenie HIV i stosowanie niektórych leków (np. izotopy radioaktywne, chemioterapia) oraz choroby piersi takie jak opryszczka brodawki i ropień podotoczkowy.

Karmienie sztuczne

Na rynku dostępnych jest wiele preparatów mających zastąpić mleko matki, chociaż żaden z nich nie ma dokładnie takiego samego składu jak pokarm kobiecy. Wśród mieszanek żywieniowych dla najmłodszych wyróżnia się mleka początkowe, mleka następne,  mleko modyfikowane (z dodatkiem kleiku), mleka dla wcześniaków, częściowe  hydrolizaty stosowane w profilaktyce i całkowite hydrolizaty stosowane w leczeniu alergii, preparaty sojowe, a także mleka dla dzieci powyżej roku. Poza tym istnieją też dodatki do mleka, które mają na celu zagęszczenie pokarmu naturalnego (np. Bebilon Nutriton) czy uzupełnienie pokarmu  matki  w dodatkowe składniki odżywcze (np. Bebilon BMF, Bebilon Suplement białka). Preparaty do  sztucznego żywienia niemowląt są przygotowywane na bazie mleka krowiego, mleka krowiego bez laktozy (np.  Nan Expert Bezlaktozowy, Isomil, Enfamil O-lac, Neocate LCP), soi (np. Isomil, Bebilon sojowy 1,2), hydrolizatów białek serwatkowych (Bebilon pepti 1,2, MCT, NAN HA, NAN Expert Sensitive, NAN Expert AR), hydrolizatów kazeiny (np. Nutramigen 1,2) lub aminokwasów (np. Neocate LCP, Nutramigen AA). Część mlek specjalistycznych jest projektowana specjalnie dla wcześniaków i niemowląt z niską masą urodzeniową (np. preNAN, Nenatal), dla niemowląt wymagających diety eliminacyjnej (Bebilon Pepti, Nutramigen), dla niemowląt z grupy podwyższonego ryzyka wystąpienia alergii (np. NAN HA, Bebilon HA, Bebiko HA), z refluksem żołądkowo-przełykowym (NAN Expert AR, Bebilon AR, Enfamil AR), z biegunką (np. NAN Expert Bezlaktozowy). Część mlek z dodatkiem skrobi (Bebilon Dobranoc, NAN 2R, Bebiko 2R) albo gryki (Humana na Dobranoc Premium), zaleca się jako wieczorny posiłek u dzieci niespokojnych i głodnych w nocy – aby zwiększyć sytość dziecka. 

Mleka modyfikowane zawierają skład dostosowany do etapu rozwoju dziecka i nie wymagają dodatkowej suplementacji. Wyjątek stanowi witamina D. W litrze  mleka modyfikowanego znajduje się 400 j. witaminy D, czyli tyle, ile wynosi minimalne zapotrzebowanie dobowe niemowlęcia, ale dziecko zwykle nie wypija takiej objętości w ciągu dnia. W związku z tym witaminę D suplementuje się, ale wyłącznie ze wskazań i pod kontrolą lekarza.

Skład mieszanek żywieniowych dla niemowląt

Producenci  mleka modyfikowanego  dla niemowląt starają się, by ich skład był jak najbardziej zbliżony do mleka matki, dlatego produkty przeznaczone dla zdrowych niemowląt są do siebie podobne. Najczęściej stosowanymi mlekami modyfikowanymi w Polsce są Bebiko, NAN oraz Bebilon.  Mleko początkowe jest wzbogacone o taurynę i L-karnitynę. W mleku następnym, powyżej 6. m-ca, zmniejsza się ilość białka, uzupełnia ilości NNKT, witamin oraz makro- i mikroelementów, a także dodaje żelazo. Istotnym składnikiem  różnicującym mleko modyfikowane dla niemowląt  są probiotyki i prebiotyki. PROBIOTYKI  chronią  organizm niemowlęcia przed zakażeniami przewodu pokarmowego i ostrą biegunką, stymulują jelitowy układ immunologiczny, poprawiają funkcje jelita grubego.  U niemowląt karmionych naturalnie dominującą mikroflorę stanowią dobroczynne bifidobakterie. Jest jedno mleko modyfikowane zawierające bifidobakterie takie jak w mleku matki (NAN PRO). Inne marki mleka zawierają probiotyki z grupy Lactobacillus (Gerber, HIPP). 

PREBIOTYKI to  tzw. czynnik bifidogenny, czyli ulegające fermentacji jelitowej oligosacharydy, pochodne fruktozy i galaktozy. Stymulują one rozwój mikroflory jelitowej oraz redukują szkodliwe działanie toksyn i polepszają przyswajanie laktozy. Oligosacharydy obecne są
w  niektórych rodzajach mleka  zastępującego mleko matki (np. Bebilon, Bebiko, Humana, Hipp). Źródłem tłuszczów w produktach żywieniowych dla niemowląt są głównie oleje roślinne i frakcjonowane. Jeśli niemowlę cierpi na zaburzenia wchłaniania tłuszczów (cholestazy, przewlekła biegunka, mukowiscydoza) lub jest wcześniakiem, stosuje się dodatek trójglicerydów o średniej długości łańcuchów (MCT, ≤ 40% tłuszczu całkowitego; np.  PreNAN, Bebilon Prenatal Premium, Bebilon Pepti MCT, Enfamil Premature). Sprzyja to prawidłowemu wchłanianiu tłuszczów oraz zwiększa wchłanianie wapnia i magnezu. Równie ważnym składnikiem mlek są wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LC PUFA), które budują komórki układu nerwowego oraz siatkówki oka. Pokarm matki zawiera LC PUFA, nie ma ich natomiast w mleku krowim. LC PUFA są obecne m.in. w mlekach Bebilon, Enfamil, Hipp, Humana Premium, NAN, Nutramigen. Do  mleka  dla wcześniaków i niemowląt z niską masą urodzeniową dodaje się też kwas β-palmitynowy, gdyż ma on korzystny wpływ na wchłanianie kwasów palmitynowego i stearynowego oraz przyswajalność wapnia. Mleka stosowane w kolkach, wzdęciach i bólach brzucha mają obniżoną zawartość laktozy (np. Humana AntiColic, NAN Expert Sensitive) i dodatek substancji zmiękczających stolce, m.in. maltozy (np. Bebiko Comfort, Bebilon Comfort). 

Decyzja o wyborze bądź zmianie mieszanki żywieniowej dla niemowlęcia, podobnie jak decyzja o przejściu na karmienie sztuczne, powinna być podejmowana tylko po konsultacji z lekarzem pediatrą. Farmaceuta może natomiast objaśnić pacjentce różnice pomiędzy dostępnymi na rynku preparatami i zasugerować zmianę lub wzbogacenie preparatu żywieniowego, jeśli pojawi się problem żywieniowy, taki jak ulewanie, ból brzucha, kolka czy biegunka.