Papierosy to jedyny legalnie sprzedawany na całym świecie produkt o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Spowodowane paleniem nowotwory złośliwe lub zawały serca to choroby, których można uniknąć, a na które pacjenci sami się skazują.

Autor: mgr farm. Alina Zawistowska

W Polsce ponad 10 milionów ludzi jest uzależnionych od nikotyny. Mimo że 80 proc. z nich deklaruje chęć rzucenia palenia, często sami nie potrafią sobie z tym poradzić. Mogą im pomóc preparaty z apteki.

W leczeniu uzależnienia od tytoniu potwierdzona została skuteczność dwóch grup leków. Są to preparaty zawierające czystą nikotynę oraz leki działające ośrodkowo. Podawanie czystej nikotyny miało zapobiegać występowaniu silnych objawów abstynencji. Zapoczątkowało to rozwój nikotynowej terapii zastępczej (NTZ). W latach 70. XX wieku wprowadzono pionierską metodę leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu. Pojawił się preparat w postaci gumy do żucia, zawierający czystą nikotynę związaną z wielocząsteczkowym polimerem. W latach 80. trafił do Polski. Wieloletnie obserwacje potwierdziły, że przyjmowanie czystej nikotyny nawet przez dłuższy okres jest całkowicie bezpieczne, w przeciwieństwie do inhalowania dymu papierosowego zawierającego 4 tys. trujących związków chemicznych. Dzisiaj jest to ważna, naukowo udokumentowana metoda, istotnie zwiększająca szansę na zaprzestanie palenia. Obecnie stosuje się różne formy zastępczego podawania nikotyny. Oprócz nikotynowej gumy do żucia istnieją nasycone tym związkiem plastry, nikotynowy inhalator, podjęzykowe tabletki z nikotyną oraz pastylki do ssania.

GUMA NIKOTYNOWA

Najdłuższą historię stosowania ma guma nikotynowa. Dostępne są gumy zawierające 2 i 4 mg nikotyny, o smaku naturalnym, mentolowym i miętowym. W pierwszym okresie rzucania palenia guma ma osłabić objawy abstynencji nikotynowej wynikającej z zaprzestania przyjmowania tego związku w trakcie palenia. Osoba decydująca się na zastosowanie tej metody powinna od dnia, w którym rzuciła palenie, żuć gumę w regularnych odstępach czasu. Trzeba pamiętać o tym, że technika żucia jest inna niż w przypadku zwykłej gumy oraz że po 30 minutach żucia guma przestaje być aktywna. Gumę nikotynową żuje się powoli, z przerwami, aby umożliwić uwalnianie się nikotyny i jej wchłanianie przez błonę śluzową jamy ustnej.

NIKOTYNOWE PLASTRY

Plastry zawierają dawkę nikotyny potrzebną na jeden dzień, która jest różna w poszczególnych fazach odchodzenia od palenia – większa na początku, mniejsza pod koniec. Cieszą się one popularnością, gdyż ich stosowanie jest proste i mało uciążliwe. Niekiedy przydatne jest zastosowanie innej formy podawania czystej nikotyny – w formie podjęzykowych tabletek. Trzymane pod językiem rozpuszczają się przez 20–30 minut, stopniowo uwalniając nikotynę. Na podobnej zasadzie działają pastylki do ssania z czystą nikotyną, które należy ssać 20–30 minut.

INHALATOR

Stosowanie inhalatora nikotynowego jest również skuteczną formą dostarczenia rzucającemu palenie pacjentowi czystej nikotyny. Inhalator jest wyposażony w ustnik oraz pojemnik, do którego wkłada się wymienne, porowate polietylenowe naboje z nikotyną. Powietrze nasycone tym związkiem dostaje się do jamy ustnej, gdzie jest on absorbowany głównie przez błonę śluzową.

Dopuszczalne jest równoczesne stosowanie różnych środków z czystą nikotyną (np. gumy i plastra), bowiem u pewnej grupy palaczy łączenie różnych form podawania czystej nikotyny może znacząco zmniejszyć objawy abstynencji i zwiększyć szansę na skuteczne rzucenie palenia. Zawartość nikotyny w lekach zawierających ją w postaci czystej jest co najmniej dziesięć razy mniejsza niż w dymie tytoniowym, a podawana w leku dawka nikotyny jest zawsze wielokrotnie mniejsza niż w czasie palenia. Wprawdzie guma, plaster, inhalator nikotynowy i tabletki podjęzykowe są dostępne w aptekach bez recepty, jednak decydując się na nie, warto się poradzić lekarza lub farmaceuty w stosowaniu NTZ. Wszystkie problemy związane z używaniem preparatów NTZ można także omówić przez telefon ze specjalistą (np. z Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym).

CHLOROWODOREK BUPROPIONU

Kolejny ważny krok w leczeniu zespołu uzależnienia od tytoniu stanowiło wprowadzenie na rynek leku o działaniu ośrodkowym – bupropionu, którego skuteczność została potwierdzona w badaniach klinicznych. Jest ona podobna do skuteczności preparatów NTZ. Chlorowodorek bupropionu jest inhibitorem zwrotnego wychwytu dopaminy i noradrenaliny. Przyjmuje się, że jego działanie polega na normalizowaniu pracy ośrodków mózgowych, których funkcjonowanie zostało zakłócone przez działanie nikotyny. Najistotniejszą jego zaletą jest nie tylko łagodzenie objawów zespołu odstawienia nikotyny, ale również możliwość osłabienia psychicznej potrzeby sięgnięcia po papierosa. Bupropion można stosować wyłącznie pod nadzorem lekarza i jest wydawany na receptę.

ALKALOID CYTYZYNY

Na polskim rynku od blisko 40 lat dostępna jest także cytyzyna – roślinny lek pozyskiwany ze złotokapu, zwanego także fałszywym tytoniem. Złotokap należy do tej samej rodziny roślin co tytoń, stąd podobieństwo struktury chemicznej i właściwości farmakologicznych cytyzyny i nikotyny. Po podaniu cytyzyny organizm reaguje podobnie jak po podaniu nikotyny, ponieważ obie substancje działają na te same nikotynowe receptory cholinergiczne w mózgu. Właśnie to sprawia, że cytyzyna zmniejsza nasilenie objawów zespołu odstawienia nikotyny.

WARENIKLINA

Kolejnym milowym krokiem w leczeniu zespołu uzależnienia od tytoniu jest wprowadzenie na polski rynek warenikliny. Jest to lek o działaniu centralnym, wiążący się z receptorami nikotynowymi. Jest on częściowym kompetencyjnym agonistą nikotynowych receptorów cholinergicznych. Dzięki pobudzeniu tych samych receptorów co nikotyna wareniklina częściowo naśladuje jej działanie. Badania potwierdzają, że wiążąc się z receptorami, wareniklina pobudza je, powodując wydzielanie dopaminy (tak jak nikotyna, ale w dawce 30–60 proc.) i przez to znosi albo zmniejsza objawy głodu nikotynowego wywołane odstawieniem papierosów. Dodatkowo wareniklina blokuje dostępność receptorów dla nikotyny i prowadzi do obniżenia poziomu satysfakcji z palenia, czyli zmniejsza ochotę na sięgnięcie po papierosa. Lek został poddany wszystkim klasycznym i wielorakim badaniom klinicznym, które potwierdziły jego skuteczność i bezpieczeństwo.